17 Juli 2017,  Rio de Janeiro, Brazilië  –  deel 2 van de 9-delige verhalen reeks.  

De Escadinha Saint-Roman is een steile trap van minstens tachtig treden. De muren langs de trap zijn bekalkt met graffiti. Op de treden liggen vertrapte kakkerlakken, lege flesjes en blikjes, geplette stukken meloen, sinaasappel. Rechts van me zoemen de airconditioners van het flatgebouw dat nog bij het nette deel van de stad hoort. Het water dat uit de machines loopt, lekt tientallen meters naar beneden. Vanuit de wijk daalt een vrouw de trap af. Als we elkaar passeren, zie ik dat ze slippers draagt. Op haar tenen zit felgele nagellak: de lak is precies en netjes over haar nagel getrokken, heeft nergens de huid van haar tenen geraakt. De randen van haar voetzolen zijn wat lichter van kleur. Ik sta even stil en kijk hoe ze behendig langs het vuil over de treden naar beneden manoeuvreert. Als ze beneden is, loop ik verder, dezelfde slalommen makend als zij. Boven stap ik de Rua Saint-Roman op, de hoofdweg, die dwars door de comunidade Pavão–Pavãozinho heen loopt. Deze hoofdweg heeft links en rechts afbuigende stegen en paden, als een rivier die in kleinere beken uiteenvalt. Ik kijk naar rechts, waar de Rua Saint-Roman schuin afloopt richting een andere ingang van de favela. Mannen en vrouwen lopen naar beneden of omhoog. Ze dragen boodschappentassen, rugzakken, fruit. Kinderen rennen voorbij, meisjes duwen kinderwagens voor zich uit. Op de bovenste balustrade van de trap staat een goud gespoten buste van Jezus. Hij slaat zijn ogen naar de grond. Een hoek van de buste is kapot. Het witte gips waaruit Jezus gegoten is afgebrokkeld. 

Links van mij maakt de hoofdweg een bocht die afbuigt in mijn linkerooghoek. In de bocht ligt Bar da Virada. Er staat een eindeloos aantal blauwe en rode kratten naast elkaar opgestapeld. Op blauwe plastic kuipstoeltjes zitten mannen te eten en bier en limonade te drinken onder een blauwe luifel. Het regent zacht. Het water tikt op de brede groene bladeren van de bomen die overal in de straat staan. Een stuk levendiger en gezelliger dan beneden. Als ik omhoog kijk, zie ik eindeloos veel huisjes. Op verschillende hoogten torenen ze boven elkaar uit, als op elkaar gestapelde legoblokjes, die compleet willekeurig tegen elkaar aangeduwd zijn. Sommige muren van huizen zijn geverfd, sommige muren niet. Overal op de huizen staan antennes, af en toe staat er een blauwe ronde watertank op een dak. Muren lopen schuin en recht in elkaar over, als onmogelijke en asymmetrische puzzelstukken, die dan toch weer bleken te passen toen alles eenmaal gebouwd was. Waar is het ooit begonnen? Wie heeft waar het eerste huis gebouwd? Begon dat helemaal boven op de berg, of juist onderaan, op de smalle grens tussen de Copacabana en Pavão?

Recht voor me bevindt zich het schoolgebouw van Solar, een NGO waar kinderen uit de wijk van 1 tot 18 jaar oud worden opgevangen. Solar biedt de wijk een crèche, onderwijs en ondersteuning in de wijk: ze helpen niet alleen kinderen, maar ook alleenstaande moeders en ouderen die ziek zijn. Op een plakkaat aan de muur van het Solar gebouw staat ‘educar para libertar’: opleiden om te bevrijden. ‘Education is the most powerful weapon which you can use to change the world’ zei Nelson Mandela. Nu ik hier sta denk ik: waar zijn Mandela’s woorden meer op zijn plek dan hier? Even sta ik stil om de geluiden van de school op te vangen: talloze kinderstemmen vanachter het hek. Rumoer, geroep, het gestuiter van een voetbal. Tussen mij en het schoolgebouw in, pal tegen een lantaarnpaal, staat een wit autootje. De voorband is lek en de grill is compleet ingedeukt. De wagen staat er al een half jaar. Ik probeer me voor te stellen hoe een sleepwagen hier de hoofdweg oprijdt, met van die oranje lampen op het dak, en dat er drie mannen in oranje cargobroeken uit de wagen stappen om de kleine auto op hun takelwagen te trekken met een haak. Dat de eigenaar van het witte autootje aan komt lopen met zijn papieren in de hand en dat hij ergens een krabbel zet, dat er iets is opgeruimd. Maar dit ding staat hier al een half jaar, dus het zal anders gaan. Het is oké dat de auto hier staat, die is nu gewoon organisch opgenomen in het straatbeeld. De eerste drie dagen liep iedereen er nog fronsend aan voorbij, maar nu is het er gewoon.

Ik steek de straat over, passeer de witte auto en loop door de smalle poort van het schoolgebouw. Ik ga volg twee smalle, schuine paadjes door de tuin die aan de bibliotheek grenst. Overal liggen bloemenperken. Het barst er van de kleuren. Gekleurde muren, gekleurde bomen, felle planten. Ik heb niet het gevoel dat ik op een plek ben waar regelmatig geschoten wordt, een plek waar onlangs een mini-tank door de straat reed. Ik heb niet het idee dat er straks een colonne speciale militieleden de berg op komt gerend met machinegeweren om ergens drugs uit een woning te confisqueren, dat hier bendeleden met kalasjnikovs in hun rugzakken door de straten wandelen.
‘We gaan eerst de klas halen. Hun Engelse les begint zo.’

Iris gaat me voor. Vandaag neemt ze me mee naar het  project EduMais. Zonder haar is het voor mij onmogelijk om de wijken in te komen. In de ochtend gaf ze me een wit met groen t-shirt met op de voorkant solar en op de achterkant: voluntário. We lopen door nog een poort, over een plein en vervolgens een gebouw in. De school is groot, loopt langs de wanden van de berg waartegen de favela is gebouwd omhoog, als een klimplant, die richting de hemel steeds meer ruimte voor zichzelf maakt. De wijk is een ruimte die doorwoekert, zou je kunnen zeggen, maar dan lijkt het alsof ik over onkruid spreek. Dat bedoel ik niet: ik denk meer aan een klimplant waar zoete, geurende bloemen uit bloeien.